I Şah İsmayılın həqiqətə ən çox uyğun olan bu portretini uzun müddət italyan rəssamı Centile Belliniyə (1429-1507) aid edirdilər. Bellini 1479-cu ildə Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru III Fridrix tərəfindən Osmanlı imperiyasına ezam edilmişdi. O, İstanbulda iki il qalaraq Osmanlı sultanlarının portretlərini çəkmişdi. Bəlkə də bu səbəbdən Şah İsmayılın portretini də onun fırçasına aid etmişlər. Amma əslində bu portretin müəllifi digər italyan rəssamı Cristofano dell’Altissimodur (1525-1605). Dell’Altissimo Florensiyada Pontormo və Bronzino kimi məşhur rəssamlardan sənət dərsi almışdı, zadəgan-mesenat Kozimo de Mediçinin himayəsi altında fəaliyyət göstərirdi.
1512-ci ildə italyan ruhanisi, alim və həkim Paolo Giovio (1483-1552) görkəmli şəxsiyyətlərin portretlərini rəssamlara sifariş etməyə başlamışdı. Dünyasını çoxdan dəyişmiş şəxslərdən tutmuş Giovionun müasirlərinə kimi 484 nəfər məşhur alim, şair, hökmdar və rəssamın portretləri çəkilərək kolleksiya halına gətirildi. Elmi ədəbiyyatda bu portretləri Giovio seriyası adlandırırlar. Giovio hazırda diri olan şəxslərin portretini naturadan çəkdirməyə üstünlük vermiş, həyatda olmayan şəxslərin əksini isə rəssamın təxəyyülünün öhdəsinə buraxmışdı. Giovio bu portretlər üçün ayrıca bina da tikdirmişdi və əsərlər orada nümayiş olunurdu. 1546-cı ildə o, kolleksiyanın təsvirini kitab halında nəşr etdirdi. Lakin 1552-ci ildə Paolo Giovio öldükdən sonra kolleksiya hissələrə bölünərək ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən mənimsənildi. Bundan sonra həmin əsərlərin orijinalının izi itmişdir.
Xoşbəxtlikdən Kozimo de Mediçi bundan əvvəl Giovio seriyasının surətini yaratmağı Cristofano dell’Altissimoya sifariş etmişdi. Rəssam bir neçə illik gərgin əmək nəticəsində portretlərin təqribən yarısının yerini təsbit edərək onların surətlərini çıxardı və 1587-ci ildə əsərlər Uffisi qalereyasında nümayişə qoyuldu. Hazırda Giovio seriyası həmin muzeydə nümayiş etdirilir. Şah İsmayıla aid edilən portret də Giovio seriyasındandır.
Uffisi qalereyasındakı portret Şah İsmayılın vəfatından 44 il sonra çəkilib (1568), buna görə də onu naturadan çəkilmiş hesab etmək olmaz. Giovio seriyasının orijinalı isə bundan daha əvvəl yaradıldığı üçün naturadan çəkilmə ehtimalı vardır. Məlumdur ki, Giovio portret kolleksiyası üçün sifarişləri 1512-ci ildən verməyə başlamışdı; bu zaman Şah İsmayıl hələ həyatda idi. Bəzi məlumatlara görə, portret yaradılarkən Şah İsmayılın sağlığında Səfəvilər dövlətinə səfər etmiş və onunla görüşmüş səyyah Giovanni Maria Angiolellonun xatirələri əsas tutulmuş və səyyahın təsviri əsasında şahın xarici görünüşünün əsas cizgiləri portretdə öz əksini tapmışdır.
“Qızılbaş Ensiklopediyası”, Bakı, 2014.
2-ci cild, səh. 461-462.
Məqalənin müəllifi: Natiq Rəhimov.
