Əksəriyyətimiz elə bilirik ki, İsrail Qərb ölkələri kimi liberal-demokratik dövlətdir. Əslində isə İran kimi klerikal, yəni dini dövlətdir (dünyəvi deyil, din dövlətdən ayrı deyil). Ümumiyyətlə, İranla İsrail qədər bir-birinə oxşar dövlət yoxdur. Hər ikisi dinlə liberal-demokratik dəyərlərin sintezindən ibarət dövlət quruluşuna malikdir. İrandan fərqli olaraq İsrailin heç konstitusiyası da yoxdur. Hər ikisində seçkili parlament var və orada ölkədə yaşayan bütün icmaların nümayəndələri var. Lakin İran kimi İsraildə də parlamentin qəbul etdiyi qanunlarla yanaşı dini normalar da hüquq mənbələrindən biridir. İsraildə hətta qeyri-dini nikahların qeydiyyatı da mümkünsüzdür. Yəni dünyəvi nikah institutu yoxdur: ateist orada rəsmi evlənə bilməz.
Ümumən başda farslar olmaqla iranlıların yəhudilərlə (hər ikisi bəşərin ən qədim dövlətçi xalqlarındandır) heç vaxt problemi olmayıb. Əksinə, İran şahı Kir eramızdan əvvəl yəhudiləri Babil əsirliyindən qurtardığı və vətənlərinə qaytardığı üçün adı Bibliyada müqəddəs insan kimi çəkilir (yəhudi dinində heç bir başqa yadelli bu şərəfə layiq görülməyib). Sonradan da yəhudilərlə iranlılar həmişə sülh şəraitində yaşayıb. O cümlədən Azərbaycanda yaşayan dağ yəhudilərinin ana dili fars dilinə yaxın olan tat dilidir. İranın özündə indi də minlərlə yəhudi yaşayır.
Beləliklə, mövcud konflikt nə milli, nə də dini ədavət xarakterini daşımır. Bu, iki oxşar dövlət modelinin rəqabətidir. Qısa zaman kəsiyində hər ikisi bu modeli qurublar. Hər iki xalq işgüzar, kreativ və elmə meyllidir. Bunun sayəsində müasir texnologiyalar baxımdan da xeyli inkişaf edbilər (İsrailə Qərb dəstək verdiyi üçün bu məsələdə İranı qabaqlayır). Yəni hər mənada bir-birinə layiqli rəqiblərdir.
Hüquqşünas, ictimai fəal Əkrəm Həsənov
Liman.az